Dünden Bugüne Türk Amerikan İlişkileri-7

Geçen sayımızda 1920’lerden itibaren Amerikan-Türkiye ilişkilerinin hızlı bir gelişim sürecine girdiğinden bahsetmiştik. Bu dönemde, özellikle Demokrat Parti’nin iktidara gelişiyle birlikte iki ülke arasındaki ilişkilerde gözle görülür bir ivmelenme yaşanmıştır. Bu sadece siyasi ve ekonomik düzeyde kalmamış, aynı zamanda akademik alanda da kendini göstermeye başlamıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nde Türkiye üzerine yapılan çalışmaların sayısında belirgin bir artış olmuş, yüksek lisans ve doktora düzeyindeki araştırmalar bilim dünyasında önemli bir yer tutmaya başlamıştır. Bu ilginin ardında yatan nedenlerden biri, kuşkusuz Türkiye Cumhuriyeti’nin 1923 yılında ilan edilmesiyle birlikte bölgede yeni bir devletin doğmuş olmasıdır. Bu yeni yapı, Amerika’nın hem stratejik hem de tarihsel ilgisini çekmiş, Türkiye'nin modernleşme süreci ve Batı ile kurduğu ilişkiler, birçok araştırmanın merkezine yerleşmiştir.

Amerika’da 1924-2000 yılları arasında yapılan akademik çalışmalara baktığımızda, özellikle doktora tezlerinin önemli bir yer tuttuğunu görüyoruz. Bu tezlerin büyük çoğunluğu siyasi, ekonomik, askeri ve kültürel alanlarda Türkiye’yi ele almakta, ayrıca Türk-Amerikan ilişkilerinin seyrine ışık tutmaktadır. Söz konusu akademik üretim, sadece doktora çalışmalarıyla sınırlı kalmamış; aynı zamanda çok sayıda kitap, makale ve rapor da yayımlanmıştır. Bu çalışmaların çoğu Amerikan arşivlerine dayanılarak hazırlanmış olup, bu yönüyle oldukça kapsamlı ve sistematik bir yapı arz etmektedir. Ancak bu noktada dikkat çeken önemli bir husus bulunmaktadır: Çalışmalarda Osmanlı arşiv belgelerine hemen hemen hiç yer verilmemiştir.

Osmanlı arşivlerinin kullanılmaması, söz konusu araştırmaların bazı yönlerden eksik ya da tek taraflı kalmasına yol açmıştır. Bu durum, akademik objektiflik açısından eleştiriye açık bir zemin oluşturmuştur. Araştırmacılar, yalnızca Amerikan kaynaklarına dayanarak Türkiye’yi analiz etmeye çalıştıklarında, olaylara ve gelişmelere çoğu zaman dar bir perspektiften yaklaşmışlardır. Bu da bazı bilimsel çalışmalarda ciddi bilgi boşluklarına, yanlış anlamalara ve hatta önyargılara neden olmuştur. Konunun derinliği gereği, Osmanlı arşiv belgelerine başvurulmaması, tarihsel süreklilik açısından da önemli sıkıntılar doğurmuştur. Bu eksiklik, özellikle Türkiye’nin modernleşme sürecinin anlaşılması açısından araştırmacılar için bir sorun teşkil etmiş, bazı tezlerde ve makalelerde ciddi endişelere ve metodolojik sorunlara sebep olmuştur.

Ancak zamanla arşivlere erişim koşullarının iyileşmesi ve teknolojinin gelişmesiyle birlikte bu durum değişmeye başlamıştır. Mikrofilm ve dijital dosya ortamlarının yaygınlaşması, araştırmacılara büyük kolaylıklar sağlamış, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi belgelerine ulaşmak daha mümkün hale gelmiştir. Bu gelişme, bilimsel çalışmaların niteliğini doğrudan etkilemiş, araştırmacıların daha dengeli ve kapsamlı analizler yapabilmesini mümkün kılmıştır. Özellikle mikrofilm formatında taranan belgelerin sayısının 30.000 sayfaya ulaşmış olması, bu alandaki arşiv zenginliğini gözler önüne sermektedir. Artık yalnızca Amerikan arşivlerine değil, Türk arşivlerine de başvurularak çok daha bütüncül çalışmalar yapılabilmektedir.

Önümüzdeki sayımızda bu konuyu daha da derinlemesine ele alacak, Türkiye üzerine yapılan Amerikan akademik çalışmalarının tematik yapısını, kullanılan yöntemleri ve ele alınan temel meseleleri ayrıntılı bir biçimde inceleyeceğiz. Ayrıca Türk araştırmacıların bu alana katkılarını da değerlendirme fırsatı bulacağız.

Saygılarımla…

Dünden Bugüne Türk Amerikan İlişkileri-7