Dünden Bugüne Türk-Amerikan İlişkileri – 4

Gazetemizin geçen (3) sayısında ağırlıklı olarak Türk-Amerikan ilişkilerinin başlangıç safhasında bu konudaki bilgiler Amerikan ve Osmanlı arşivlerinden yararlanılarak yazıldığına değinmiştik.

Konunun can alıcı noktasına gelince, önce şu tespiti yapalım: Amerika Birleşik Devletleri’nin XIX. yüzyılın ortalarına kadar Akdeniz Bölgesi, Kuzey Afrika ve özellikle Osmanlı İmparatorluğu ile ilgilenmesinin siyasi, insani ya da askeri ve stratejik nedenlerden ziyade ticari pazar kaygılarından kaynaklandığı son derece nettir, açıktır.

Bu konuda detaylı bilgi almak isteyen gerek Amerikalı ve gerekse Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına şu iki yazarın çalışmalarını tavsiye edebilirim.

Leland James Gordon’un kaleme aldığı; American Relations with Turkey, 1830-1930: An Economic Interpretation kitabı ile A. Üner Turgay’ın “Ottoman-American Trade During The 19. Century” adlı makalesini tavsiye ederim. Her iki yazar da çalışmalarında Amerikan-Türkiye ilişkilerinin ana sebebinin ticari olduğunu savunurlar.

Amerikan – Türkiye ilişkilerinin başlangıç noktasının ticari olduğu tezi doğrudur. Ancak iki ülkenin özellikle Amerika’nın ilişkilerinin başlangıç safhasını, tabiri caizse kapının eşiği mesafesindedir.

Amerika bu ticari ilişkiler sırasında 500 yıllık, 25 milyon kilometrekarelik bir coğrafyada 20’nin üzerinde ülkeyi yöneten imparatorluğun gün geçtikçe kaybettiğini görür. Gerek diplomatların gerek tüccar ve seyyahların ve özelliklede misyonerlerin yazdıkları raporlar, eserler... ABD’nin ticaretin dışında siyasi ve askeri ilişkiler kuma düşüncesi üzerine çalışmalar yapar.

Özellikle Başkent İstanbul’da görevli ABD’li diplomatlar ile American Board of Commissioners for Foreign Missions, kısa adı Amerikan Board olan misyoner teşkilatı ve bu teşkilatın kurduğu ve yönettiği Robert Kolej başta olmak üzere, birçok misyon merkezlerinde görev yapan eğitimcilerin yazdıkları raporlar Amerikan’ın Osmanlı coğrafyasındaki dini, siyasi ve askeri faaliyetlerine zemin hazırlamıştır. Bu konuda Cyrus Hamlin’in hatıratı İmparatorluğun parçalanmasının, toprak kaybının ve konularda önemli bilgiler vermektedir.

Gelecek sayıda devam edeceğin…

Dünden Bugüne Türk-Amerikan İlişkileri – 4